SOTM - Levensangst

“Doodsangst. Is het niet een raar woord? Het komt op mij nogal ironisch over dat de mens van alle manieren waarop we extreme vrees sterker hadden kunnen uitdrukken juist voor de toevoeging van dat ene woordje koos. En niet slechts één volk dacht dat dit de beste omschrijving zou zijn, maar meerdere groepen, onafhankelijk van elkaar en overal ter wereld, in al de verschillende naties waar mensen met andere culturen en beleveniswerelden leven en in veel verschillende tongen spreken, waarvan het merendeel volkomen vreemd voor ons twee is en dat ook zal blijven. Mortal fear, Todesangst, l'angoisse de mort, ankthi vdekja, imní báis: het lijkt alsof er een wereldwijd, unaniem besluit is genomen in de tijd dat de taal zich ontwikkelde.
      Waarom, vraag jij je nu, waarom dat mes tegen je keel? Om eerlijk te zijn heb ik daar geen eenduidig antwoord op. Ik zou een triest verhaal kunnen vertellen over mijn tragische jeugd en de gruwelijke manier waarop je mijn hart hebt gebroken en erop stampte, maar jij kent me net zo min als ik jou en ik ben opgegroeid in een huis met twee liefhebbende ouders en een Golden Retriever, dus dat soort verhalen zouden je een wat rare indruk van mij kunnen geven.
      Aan de andere kant zul je me deze ontvoering waarschijnlijk sowieso al behoorlijk kwalijk nemen. Een leugen kan mijn reputatie wat dat betreft vermoedelijk niet veel kwaad meer doen. Maar dit is allemaal voor je eigen bestwil, weet je, en dat is wat ik je graag wil uitleggen, dus zal ik niet tegen je liegen. Je wilt me waarschijnlijk niet vertrouwen, maar je kunt het wel, en dus is mijn belofte dat ik de waarheid zal spreken niet zomaar iets. De wereld zou sowieso een veel mooiere plaats zijn als we allemaal eerlijk tegen elkaar waren, denk je niet? Geen duistere geheimen meer, en iedereen die toch probeert iets achter te houden zal binnen de kortste keren opvallen. Een openbare executie op het dorpsplein, en het goede voorbeeld is weer gegeven. Veel mensen zouden die visie nogal middeleeuws noemen, maar het was in ieder geval een systeem dat werkte. Ik houd van dingen die werken.
      Afijn, ik dwaal af. Waar was ik?
      Ah, de reden dat ik je op een stoel vastgebonden heb en een mes tegen je keel houd. Het is eigenlijk vrij simpel: ik wilde je een les leren. Een waardevolle levensles, die in de theorie nooit goed zou inzinken. Er is geen reden voor dat ik specifiek jou heb gekozen, eigenlijk. Je zou kunnen zeggen dat je geluk hebt. Sommige mensen winnen de lotto en zwemmen voor de rest van hun leven in meer geld dan waar ze ooit de verantwoordelijkheid voor zouden kunnen dragen, waardoor ze langzamerhand steeds meer trekken van de megalomaan en vrek beginnen te vertonen, en anderen worden toevallig gevonden door iemand die enkel goede dingen met hen voor heeft, maar daar misschien wat onconventionele methodes voor moet gebruiken. Zeg nou zelf, welk lot lijkt je beter?
      Ik zou je graag zelf laten uitvogelen wat de les hier is, maar ik ben bang dat het in dat geval misschien niet goed inzinkt. Ik heb immers geen enkele manier om te controleren of je mijn redenatie volgt, of dat je misschien een van die mensen bent die iets heel precies uitgelegd moeten krijgen voordat ze het kunnen begrijpen. Om het zekere voor het onzekere te nemen, zal ik dus in duidelijke termen spreken.
      Ik wilde je demonstreren wat doodsangst is. Dat is het woord dat hier centraal staat, wat je uiteraard al zou kunnen hebben geraden gezien mijn overpeinzingen daarnet. Als je echt scherp bent, zul je zelfs al hebben gemerkt dat ik het woord waar ik van spreek niet erg prettig vind. Wat ik ook al eerder liet doorschemeren is dat ik houd van eerlijkheid. Doodsangst, daarentegen, is een leugen.
      Het is een illusie, zie je. De dood is niet eng - of je nou gelooft dat je thee mag drinken met Jezus, er een oneindige voorraad maagden op je zal wachten of dat je simpelweg verdwijnt, je gedachten en verlangens voor goed uitgeblust en ongrijpbaar als de wind - wat je ook gelooft, de dood is in alle gevallen een verlossing. Het is niet de dood waar we bang voor zijn. We hebben in een collectief moment van verstandelijke verwarring besloten dat het zo is, maar als je helder nadenkt - nog zoiets waar ik tot mijn grote ontzetting meer waarde aan schijn te hechten dan de gemiddelde mens - weet je dat het onzin is. We zijn niet bang voor de dood, want hij heeft ongeveer evenveel reële macht over ons als een klein spinnetje in de hoek van een kamer. Het is doodgaan dat ons hart nog voor een laatste keer in onze keel doet kloppen.
      Voel je het al, je eigen hartslag?
      Ik wel. Ik voel hoe de adrenaline je bloeddruk omhoog dwingt, hoe het rode vocht door je aderen wordt gepompt alsof het een wedstrijd is, alsof dit wel eens je laatste momenten zouden kunnen zijn - en wie weet, misschien is dat ook wel zo. Niets is zeker in dit leven. Ik heb beloofd eerlijk te zijn, dus zal ik me daaraan houden: ik denk dat je kansen om het komende uur te doorstaan er op dit moment slechter uitzien dan die van veel anderen, als je bedenkt dat de meeste mensen op dit moment geen keukenmes in het zachte vlees van hun keel hebben drukken.
      Ik vraag me werkelijk af wat jij nou van dit alles denkt. Vind je dat ik maar wat onzin brabbel, of ben je het roerend met me eens? Je zult het waarschijnlijk niet hardop durven te zeggen, want iedere beweging die je maakt met je keel zal deze situatie alleen maar ongemakkelijker voor je maken, en sowieso is praten natuurlijk vrij lastig wanneer er een sjaal voor je mond is geknoopt. Sorry voor het ongemak trouwens, maar de buren ergerden zich aan het geschreeuw. En hoewel ik hier niet uit eigen ervaring over kan spreken, lijkt het me vrij lastig om naar iemand als ik te luisteren wanneer je probeert je longen uit je lijf te gillen, terwijl ik je hier uiteraard wel heb gebracht om te luisteren. Daar hebben we nog zo’n onlogische uitdrukking, overigens. Als je je longen uit je lijf hebt gegild, maakt het niet meer veel uit of je in doodsangst verkeert of niet, want het zal toch al te laat voor je zijn.
      Het katoen van de sjaal is wel biologisch, overigens. Milieubewustzijn is erg belangrijk in deze tijden. Maar ik had het over sterven, niet waar?
      Weet je, dit is het punt waarop ik me altijd afvraag of het wel verstandig is om alles voor te blijven kauwen. Ik heb je de basis van mijn bedoelingen verteld, maar je bent zelf ook een lid van een van de meest intelligente soorten op aarde. Daarnaast zijn er ook minder nobele redenen om details voor je achter te houden. Is het bijvoorbeeld niet sowieso veel beter voor het effect als ik je niet alles vertel? Dingen die we weten zijn immers niet griezelig. Ieder klein kind dat met het licht aan slaapt of dat zijn of haar ouders ritueel onder het bed en in de kast laat kijken weet het: het is het onbekende waar we bang voor zijn. Dat ongrijpbare, die schaduw in je ooghoek of flikkerende aanwezigheid in je gedachten waarvan je niet weet wat je ermee moet en die je dus af probeert te doen als iets normaals, iets alledaags, iets wat een rationele verklaring biedt als houvast in ons onveranderlijk irrationele leven. Hoezeer ik ook van eerlijkheid houd, op dit vlak zal ik je niet de absolute waarheid kunnen vertellen, want ik heb geen idee of deze rationele verklaringen de juiste zijn of niet.
      Maar het punt is dat we niet vrezen wat we weten, maar dat wat we niet weten. Het is een geweldige paradox, want hoe kunnen we in vredesnaam bang zijn voor iets zonder te weten wat het is? Toch is het wel waar. Vrees voor het onbekende is door onze hele geschiedenis verweven, door ons hele bestaan zelfs. In combinatie met onbegrip is het eigenlijk de enige reden dat er ooit oorlogen zijn uitgebroken.
      En daar gaat mijn verhaal weer, in een compleet andere richting dan mijn bedoeling was. Het spijt me, ik zal proberen tot het punt te komen.
      Soms vraag ik me, waarom doodsangst? Het moest een krachtige term zijn, neem ik aan. De dood is iets waar we weinig over weten, en om die simpele reden denken we dat het iets is wat we horen te vrezen. Maar ik hoop dat je inmiddels inziet dat die gedachtegang onzin is.
      Niet de dood, maar dat laatste beetje leven is wat ons werkelijk verblindt met de hevigheid van de drang naar een meer veilige tijd en plaats. Er waren zoveel andere sterke woorden die we met angst hadden kunnen verbinden. Levensangst. Martelingsangst. Angst voor allesdoordringende, allesoverheersende, voor eeuwig snijdende en scheurende pijn; die dingen had ik kunnen begrijpen. Maar doodsangst? De dood is iets vredigs. Het is de oplossing, niet het probleem.
      Ik hoop dat ik duidelijk was. Nu ik je dit heb laten inzien, nu je hebt beseft dat de afgelopen paar uur waarin je al die verkeerd benoemde doodsangsten hebt doorstaan het toppunt waren en dat het nooit meer erger zal worden, nu kan ik je met een gerust hart vrede brengen.
      Ik zei toch dat dit allemaal voor je eigen bestwil was?”